و اینک آدابی چند درباره رفتار با پدر و مادر که رعایت آنها لازم و ضروری است تا شاید که اندکی از دَیْن خود را نسبت به آنان ادا کرده. و قسمتی از آنچه که خداوند نسبت به آنان بر ما واجب گردانیده بپاداریم تا که خدایمان را راضی، روحمان را شاد، زندگیمان را شیرین و کارهایمان را آسان نموده و خداوند عمرمان را پر برکت نماید.

۱) پیروی و فرمانبرداری از آنها و اجتناب و پرهیز از نافرمانی آنان: بر مسلمان فرض و واجب است که از پدر و مادرش فرمانبرداری نموده و از نافرمانی آنها بپرهیزد و اطاعت آنها را بجز شوهر که اطاعت و فرمانبرداری او مقدم بر اطاعت از پدر و مادر است بر اطاعت هر فرد دیگری مقدم دارد. مادامیکه بر معصیت و نافرمانی خدا و رسولش دستور ندهند. «یعنی اطاعت از والدین در معصیت خداوند جائز نیست. مثلاً چنانچه پدر و مادر به کفر و الحاد یا نافرمانی خدا دستور دادند بر فرزند لازم است که به احسان و نیکی خود نسبت به آنان تداوم بخشد اما در معصیت و نافرمانی از اوامر و دستورات خدا از آنان اطاعت ننماید».

۲) نیکی نمودن به آنها: هم بوسیله گفتار و هم بوسیله کردارد «به قول و عمل و به هر وسیله ممکن.

۳) فروتنی و تواضع: بوسیله فروتنی و تواضع نسبت به آنها و انجام دادن کارهایشان «خم شدن برای کارهایشان».

۴) دوری از داد زدن بر سر آنها: بوسیله کلام ملایم و آرام سخن گفتن با آنها مهربانی کردن بهنگام صحبت و گفتگو و پرهیز از هر نوع درشتی و فریاد زدن بر سر آنهاست.

۵) گوش دادن به آنها: بوسیله رو کردن به آنها هنگام صحبت کردن آنها و ترک قطع نمودن حرفها و کشمکش با آنها و پرهیز از هر نوع تکذیب و یا رد نمودن حرفهایشان.

۶) خشنود و شاد شدن بدستورات آنها: ترک اظهار اندوه و بستوه آمدن و دلتنگ شدن از دست آنها همانطور که خداوند می فرماید: &#۶۴۸۳۱;فَلا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا&#۶۴۸۳۰;. (الاسراء: ۲۳). به آنها اف مگو و بر سرشان فریاد مزن.

یعنی کلمه اف «وای و آه» را که علامت اظهار ناراحتی و بیانگر دلتنگی است بر سر زبان نیاورید تا ثابت شود که به دستورات آنها خوشحال و مسرور هستید.

۷) گشاده روئی در حق آنها: بوسیله روبرو شدن با آنان با فراخی و خوشرویی و دوری و پرهیز از اخم کردن و ترشرویی.

۸) اظهار دوستی و محبت به آنها: بوسیله سلام کردن به آنها، دستبوسی و روبوسی آنان و جادادن به آنها در مجلس.

۹) با ادب و احترام نشستن در مقابل آنها: بوسیله درست نشستن و پرهیز از هر چه که آنها فکر کنند اهانت و بی احترامی به آنها است. مانند دراز کشیدن پا خنده پر صدا بحضور آنان دراز کشیدن و برهنه شدن، اشتغال به منکرات نزد آنان و غیر اینها که منافی ادب و احترام باشد.

۱۰) پرهیز از منت گذاشتن و برخ کشیدن بخشش و یا خدمتی که نسبت به آنها انجام می دهید: منت گذاردن، احساس و نیکی انسان را بهدر می دهد و از عیبهای اخلاق است و زشتی آن هنگامی بیشتر می شود که در حق پدر و مادر باشد.

۱۱) مقدم داشتن حق مادر «بر پدر بهنگام انتخاب یکی از آندو»: از مواردی که باز رعایت آن لازم است مقدم داشتن نیکی و فرمانبرداری در حق مادر بر فرمانبرداری و توجه به پدر است. و آن بخاطر حدیث پیامبر است.

«لما جاء فی حدیث أبی هریرة (رضی الله عنه) قال: جاء رجل إلی النبی (صلی الله علیه وسلم) فقال: یا رسول الله! من أولی الناس بحسن صحبتی؟ قال: أمک. قال: ثم من؟ قال: أمک. قال: ثم من؟ قال: أمک. قال: ثم من؟ قال: أبوک». مردی نزد رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) آمد و گفت: یا رسول الله! چه کسی شایسته تر است که او را بعنوان هم صحبت و همدم برگزینم؟ پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمود: مادرت. گفت: بعد از آن؟ فرمود: مادرت. گفت: بعد از آن. فرمود: مادرت گفت بعد از آن فرمود پدرت «تا سه بار فرمود مادرت و بعد فرمود پدرت».

۱۲) عادت دادن فرزندان به نیکی کردن و فرمانبرداری: بطوریکه مرد خانه الگوی آنان شده و در حدّ امکان برای تقویت و تثبیت علاقه بین فرزندان خود و پدر و مادرش تلاش نماید.

۱۳) اجازه خواستن از آنها و کمک گرفتن از رأی و اندیشه آنان: چه برای سفر با دوستان به صحرا یا در سفر خارج شهر برای تحصیل و غیر آن یا برای خارج شدن از منزل و اقامت در بیرون آن، اگر چنانچه اجازه دادند که هیچی و الا در صورتیکه اجازه نداد باید کوتاه آمد و آنچه را می خواست انجام دهد ترک کند «که خیر در آنست» بخصوص اگر تدبیر و رأی آنان مستدل و یا از روی دانش و فهم باشد.

▪ برادر مسلمان! بدانکه نافرمانی و آزردن پدر و مادر: انکار و تکذیب نیکوئی و فضل، نمک نشناسی و دلیل حماقت و نادانی و فرومایگی است.

نافرمانی و آزردن نشانه های متعدد و بصورتهای گوناگونی دارد. که بعضی از آنها بدین شرح است.

▪ گریاندن و اندوهگین نمودن آنان: داد زدن و درشتی نمودن با آنها، اظهار اندوه و دلتنگ شدن و بستوه آمدن از دستورات آنها، نگاه خشمگینانه به آنان اخم کردن بر رویشان، ترک همکاری و کمک به آنها، کم اهمیت شمردن رأی آنان طعنه زدن و نکوهش آنان.

▪ باز از گونه های نافرمانیست: بخیل بودن و خست و سختگیری از لحاظ نفقه و مخارج بر آنها، دوری گزیدن و ترک دوستی و نصیحت آنان، مقدم داشتن فرمانبرداری و اطاعت همسر و فرزندان بر اطاعت آنان.

▪ باز از گونه های نافرمانی و آزار آنها است: رها کردن و تنها گذاشتن آنان بهنگام نیاز و پیری و بیزاری جستن از آنان، پرهیز از یاد کردن و نام بردن و نسبت دادن خود به آنها که این از بزرگترین نافرمانیهاست.

▪ باز از گونه های سر پیچی و نافرمانیست: دور شدن و جدایی و ترک آنان در دوران پیری، و عدم مراقبت بهنگام مریضی و فقیر بودنشان، آرزوی نابودن شدن آنان و خلاصی یافتن از دستشان.