توقیفی بودن اسما و صفات الهی

پرسش:

اسما و صفاتی را که فلاسفه از خود ساخته اند مانند"واجب الوجود" و ... چگونه ارزیابی می کنید؟آیا ما مجاز به نام گذاری برای خداوند متعال هستیم یا خیر؟
پایگاه حوزه، شماره3- 16309،
پاسخ:
این مساله به توقیفی بودن اسما و صفات معروف است توقیفیت (توقیف) یعنی توقف دادن ، وقف کردن ، ایستادن . توقیفیت در اسماء الهی یعنی آیا ما مجازیم هر اسمی را بر خداوند اطلاق کنیم ؟ یا فقط اسمهایی را که در کتاب و سنت آورده شده اند می توانیم اطلاق کنیم ؟ مثلا آیا صحیح است که بگوییم که « هو المعشوق» یا «هو العشق» یا «هو الطبیب» ؟ اگر بگوییم توقفیه است یعنی همان اسماء و صفاتی را که در کتاب و سنت آمده است می توانیم به کار ببریم و اگر بگوییم توقیفی نیست یعنی می توانیم اسمائی را که در کتاب و سنت نیامده اند بر خداوند اطلاق کنیم.
در این بحث سه گروه مطرح شده اند :
برخی گفته اند اسماء الهی توقیفی است ولی صفات الهی توقیفی نیست . یعنی در بحث نامگذاری باید فقط نام هایی را بر خداوند اطلاق کنیم که در قرآن و روایات بر خداوند اطلاق شده است . مثلا ما نمی توانیم «هو العشق » بگوییم. اما در مورد صفت می توانیم مثلا یکی از صفات خداوند واجب الوجود است ؛ ولی نمی گوییم یا واجب الوجود . خداوند به عنوان صفت واجب الوجود است ولی چون این اسم در قرآن و روایات نیامده است نمی توانیم بر خداوند اطلاق کنیم و بگوییم یا واجب الوجود .
گروه دوم می گویند که اسماء وصفات هر دو توقیفی است . یعنی صفتی را هم که در قرآن نیامده است ، نمی توان بر خداوند اطلاق کرد . مثلا حتی در مقام صفت هم نمی توان گفت خدا واجب الوجود است . گروه سوم می گویند که هر دو آزاد است یعنی نه اسمائ و نه صفات الهی هیچکدام توقیفی نیست . البته همه گروه ها برای خودشان دلایلی دارند
نظر نهایی مرحوم علامه طباطبایی در المیزان این است که دلیلی بر توقیفیت اسماء نداریم . اگر کسی اسمی را پیدا کند که بر کمال دلالت کند وهمچنین این کمال شرط محدودیت نداشته باشد و بتواند بر بینهایت دلالت کند ، قابل اطلاق بر خداوند است. ایشان در ادامه فرمایش خود در ذیل آیه 180 سوره اعراف می فرمایند :
احتیاط این است ( چون گفتند در امر دین احتیاط بورزید) و ادب دینی چنین حکم می کند که در تسمیه و نامیدن خداوند به اسماء و صفات ، به همان چیزی که در قرآن و روایات است اکتفا کنیم و از آن تجاوز و تعدی نکنیم (بحث ادب و اخلاق قرآنی مطرح است والا می فرمایند از نظر فقهی دلیلی بر توقیفیت اسماء پیدا نکردیم).